Amerika Birləşmiş Ştatları, dünyanın ən güclü və demokratik ölkələrindən biri olaraq tanınsa da, siyasi terror və zorakılıq hallarının tarixi bu görüntüyə kölgə salır. Siyasi rəqiblərin zorakılıq vasitəsilə sıradan çıxarılması Amerikanın siyasi həyatında geniş vüsət almış aktlardandır.

Amerika Birləşmiş Ştatları, dünyanın ən güclü və demokratik ölkələrindən biri olaraq tanınsa da, siyasi terror və zorakılıq hallarının tarixi bu görüntüyə kölgə salır. Siyasi rəqiblərin zorakılıq vasitəsilə sıradan çıxarılması Amerikanın siyasi həyatında geniş vüsət almış aktlardandır.

Donald Trampa qarşı edilən sui-qəsd cəhdi, Amerika siyasi tarixində yeni bir səhifə açdı. Tramp, prezidentliyi dövründə və sonrasında siyasi mübahisələrin mərkəzində olmuşdur. Bu sui-qəsd cəhdi onun siyasi rəqibləri tərəfindən siyasi terror aktı kimi qiymətləndirildi. Hadisənin detalları və nəticələri göstərir ki, bu, sadəcə siyasi zorakılıq aktı deyil, həm də məhkəmə və inzibati resurslardan istifadə edilərək siyasi rəqiblərin sıradan çıxarılması cəhdidir.

ABŞ tarixində prezidentlər və prezidentliyə namizədlər dəfələrlə sui-qəsd obyektinə çevriliblər. Dörd fəaliyyət göstərən prezident öldürülüb - Abraham Linloln (1865), Geyms Abram Qarfild (1881), Uilyam MakKinli (1901) və Con kennedi (1963). 1981-ci ildə Ronald Reyqan ciddi şəkildə yaralanıb. 1912-ci ildə ABŞ-ın keçmiş prezidenti olan və yenidən namizədliyini irəli sürən Teodor Ruzvelt seçki kampaniyası zamanı yaralanıb. 1968-ci ildə kampaniya zamanı Con Kennedinin kiçik qardaşı Robert demokratik ilkin seçkilərdə liderlik edərkən öldürülüb; 1972-ci ildə isə prezidentliyə namizədliyini irəli sürən demokrat Corc Uollas sui-qəsd nəticəsində yaralanıb. Son onilliklərdə ABŞ-ın bütün prezidentlərinə qarşı uğursuz və ya planlaşdırılan sui-qəsd hallarının olduğu məlumdur.

1. Prezident Abraham Linkolna sui-qəsd (1865):

Con Uilks But tərəfindən törədilən bu sui-qəsd Amerikanın tarixi ən sarsıdıcı hadisələrindən biridir. Prezident Linkolnun öldürülməsi ölkədə vətəndaş müharibəsindən sonrakı bərpa prosesinə böyük zərbə vurmuşdu.

2. Prezident Ceyms A. Qarfildə sui-qəsd (1881):

Şarl Gito tərəfindən həyata keçirilən sui-qəsd Qarfildin ölümünə səbəb olmuşdu. Bu hadisə dövrün siyasi mühitində böyük dəyişikliklərə səbəb olmuşdu.

3. Prezident Uilyam MakKinliyə sui-qəsd (1901):

Leon Qzolqoş tərəfindən həyata keçirilən sui-qəsd MakKinlinin ölümünə səbəb olmuş və Amerika siyasi həyatında böyük sarsıntıya yol açmışdı.

4. Prezident Con F. Kennediyə sui-qəsd (1963):

Dallasda Li Harvi  Osvald tərəfindən həyata keçirilən sui-qəsd Amerikanın siyasi tarixində ən çox müzakirə olunan hadisələrdən biridir. Kennedinin ölümündən sonra müxtəlif konspirasiya nəzəriyyələri ortaya çıxmış və hadisənin əsl mahiyyəti hələ də tam aydınlaşdırılmamışdır.

5. Martin Lüter Kinqə sui-qəsd (1968):

Vətəndaş hüquqları hərəkatının lideri Martin Lüter Kinqin öldürülməsi, ABŞ-da irqçiliklə mübarizənin simvolik liderlərindən birinin itirilməsinə səbəb olmuşdur. Bu hadisə də ölkədə böyük sarsıntılara və etirazlara yol açmışdır.

ABŞ tarixində prezidentlər və prezidentliyə namizədlər dəfələrlə sui-qəsd obyektinə çevriliblər. Dörd fəaliyyət göstərən prezident öldürülüb - Abraham Linkoln (1865), Ceyms Abram Qarfild (1881), Uilyam MakKinli (1901) və Con Kennedi (1963). Bununla belə, bir çox prezidentlər uğursuz sui-qəsd cəhdlərindən sağ çıxıblar:

1. Endryu Cekson (1835)

1835-ci ildə Prezident Endryu Ceksona qarşı ilk uğursuz sui-qəsd cəhdi baş vermişdir. Riçard Lourens adlı bir nəfər prezidentə Vaşinqtonda, Kapitol binasının qarşısında iki dəfə atəş açmağa çalışmışdır. Lakin hər iki silah tutuk vermişdir. Jackson isə dərhal cani üzərinə hücum edərək onu tabe etməyi bacarmışdı.

2. Franklin D. Ruzvelt (1933)

Frankline Delano Ruzvelt prezidentlik vəzifəsinə başlamazdan əvvəl, Mayami şəhərində sui-qəsd cəhdinə məruz qalmışdı. Cüzeppe Zangara adlı şəxs Ruzveltə atəş açmış, lakin prezidentə dəyməmişdi. Lakin beş nəfər yaralanmış, Çikaqo meri Anton Cermak isə bu cəhd nəticəsində həlak olmuşdu.

3. Harri Truman (1950)

1950-ci ildə Prezident Harri S. Trumana qarşı Blayr Evinə edilən hücum zamanı Oscar Collazo və Griselio Torresola adlı Puerto-Riko millətçiləri sui-qəsd cəhd etmişdir. Torresola bir polis məmurunu öldürmüş, lakin digər məmurlar tərəfindən vurulmuşdur. Collazo isə həbs edilmişdir. Truman hadisə zamanı evin ikinci mərtəbəsində olub və xəsarət almamışdır.

4. Cerald Ford (1975) 

Cerald Forda qarşı iki dəfə sui-qəsd cəhdi edilmişdir. Birinci cəhd 1975-ci ilin sentyabrında Sakramento şəhərində Linett "Squeaky" Fromm tərəfindən edilmişdir. Fromm Forda atəş açmağa çalışmış, lakin silah tutulmuşdur. İkinci cəhd isə həmin ilin oktyabrında San-Francisco şəhərində Sara Ceyn Mur tərəfindən edilmişdir. Mur prezidentə atəş açmış, lakin güllə bir nəfəri yüngül yaralamış və Forda dəyməmişdi.

5. Ronald Reyqan (1981)

1981-ci ildə Prezident Ronald Reyqan Con  Hinkli tərəfindən sui-qəsd cəhdinə məruz qalmışdı. Hinkli Reyqanı Vaşinqtonda bir otelin qarşısında vurmuşdu. Güllə prezidentin ciyərinə dəymiş və o, cərrahi əməliyyata məruz qalmışdı. Reyqan bu hücumdan sağ çıxmış və tezliklə vəzifəsinə qayıtmışdı.

6. Corc Buş (1993)

1993-cü ildə Corc Buş a qarşı sui-qəsd cəhdi Kuveytdə törədilmişdir. İraqın kəşfiyyat xidmətinin planladığı bu sui-qəsd cəhdi zamanı Bushu öldürmək üçün avtomobilə bomba yerləşdirilmişdi. Lakin plan ifşa olunmuş və hücum baş tutmamışdı.

7. Bill Klinton (1994)

1994-cü ildə Prezident Bill Klintona qarşı Filipinlərdə sui-qəsd cəhdi törədilmişdir. Ramzi Yusef və digər terrorçular Klintona qarşı bomba yerləşdirmək planı hazırlamış, lakin plan ifşa olunmuş və baş tutmamışdı. Həmçinin həmin il Vaşinqtonda, bir pilot kiçik təyyarə ilə Ağ Evin həyətinə çırpılmışdı, lakin Klinton hadisə zamanı Ağ Evdə olmamışdı.

8. Corc Buş (2001 və 2005)

Corc Buşa qarşı bir neçə uğursuz sui-qəsd cəhdi olub. 2001-ci ildə Corciyada baş tutan hücum zamanı bir cani qumbara ilə Buşu öldürmək istəmiş, lakin qumbara partlamamışdı. 2005-ci ildə isə İraqın Fəlluca şəhərində Buşun konvoyuna hücum planı ifşa olunmuş və hücum baş tutmamışdı.

9. Barak Obama (2011)

2011-ci ildə Prezident Barak Obamaya qarşı uğursuz sui-qəsd cəhdi törədilmişdir. Oskar Ramiro Ortega-Hernandez adlı şəxs Ağ Evin yaxınlığında atəş açmışdı. Güllələrdən biri Ağ Evin pəncərəsinə dəymişdi, lakin Obama və onun ailəsi evdə olmamışdı.

10. Donald Tramp (2016)

Donald Tramp prezidentliyə namizəd olduğu dövrdə bir neçə sui-qəsd cəhdinə məruz qalmışdır. 2016-cı ildə Las-Vegasdakı kampaniya tədbirində Maykl Stiven Sandford adlı şəxs Trampı öldürmək məqsədi ilə polis zabitinin silahını oğurlamaq istəmiş, lakin dərhal tabe edilmişdi.

ABŞ prezidentlərinə qarşı törədilmiş uğursuz sui-qəsd cəhdləri, ölkənin siyasi həyatının təhlükələrini və prezidentlərin şəxsi təhlükəsizliyinə olan təhdidləri göstərir. Bu cəhdlər, həmçinin ölkənin hüquq-mühafizə orqanlarının və təhlükəsizlik xidmətlərinin fəaliyyətinin vacibliyini vurğulayır. Tarixin bu hadisələri, ABŞ-ın siyasi sisteminin dayanıqlığını və prezidentlərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün daha ciddi tədbirlər görülməli olduğunu göstərir.

... Amerika Birləşmiş Ştatlarında siyasi terror aktlarının izləri müasir dövrdə də müşahidə olunur. Seçki kampaniyaları zamanı və ya siyasi gərginliklərin artdığı dövrlərdə bu cür hallar baş verir. Məhkəmə və inzibati resurslardan istifadə edərək rəqiblərin sıradan çıxarılması siyasi həyatın bir hissəsinə çevrilib.

Birləşmiş Ştatların siyasi sistemində siyasi terror aktlarının izləri tez-tez silinir və cinayətlərin sifarişçiləri müəyyən olunmur. Məsələn, John F. Kennedinin sui-qəsdi ilə bağlı aparılan tədqiqatlar və sonrakı illərdə ortaya çıxan sənədlər, hadisənin tam şəkildə aydınlaşdırılmadığını göstərir. Bu isə siyasi sistemə olan inamı sarsıdır və vətəndaşlar arasında narazılığa səbəb olur.

Amerika Birləşmiş Ştatlarında siyasi terrorun tarixi və müasir dövrdəki vəziyyəti göstərir ki, demokratik prinsiplərə sadiq qalan bu ölkədə belə, siyasi zorakılıq hallarının qarşısını almaq çətindir. Bu hadisələrin araşdırılması və günahkarların cəzalandırılması demokratik cəmiyyətin əsas prinsiplərindən biridir və ABŞ-da bu məsələdə daha ciddi addımlar atılmalıdır.

Amerika Birləşmiş Ştatlarında siyasi terror aktlarının izləri müasir dövrdə də müşahidə olunur. Donald Trampa qarşı edilən sui-qəsd cəhdi bunun bariz nümunəsidir. Bu cəhd, siyasi rəqiblərin məhkəmə və inzibati resurslardan istifadə edərək sıradan çıxarılması aktının bir hissəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Seçki kampaniyaları zamanı və ya siyasi gərginliklərin artdığı dövrlərdə bu cür hallar baş verir.

Amerikanın siyasi həyatında məhkəmə və inzibati resurslardan istifadə edərək siyasi rəqiblərin sıradan çıxarılması hallarına tez-tez rast gəlinir. Bu, siyasi terrorun bir növüdür və demokratik cəmiyyətlərdə ciddi narahatlığa səbəb olur. Donald Trampa qarşı edilən sui-qəsd cəhdi də bu çərçivədə qiymətləndirilə bilər. Bu cəhd, siyasi rəqiblərin məhkəmə resurslarından istifadə edərək Trampı sıradan çıxarmaq cəhdi kimi qiymətləndirilməlidir.

Amerikanın siyasi sistemində siyasi terror aktlarının izləri tez-tez silinir və cinayətlərin sifarişçiləri müəyyən olunmur. Məsələn, John F. Kennedinin sui-qəsdi ilə bağlı aparılan tədqiqatlar və sonrakı illərdə ortaya çıxan sənədlər, hadisənin tam şəkildə aydınlaşdırılmadığını göstərir. Bu isə siyasi sistemə olan inamı sarsıdır və vətəndaşlar arasında narazılığa səbəb olur.

ABŞ-a səfər edən Azərbaycan vətəndaşları da bu kimi siyasi terror və zorakılıq aktlarının təhlükələrindən xəbərdar olmalıdırlar. Seçki yaxınlaşdıqca və siyasi gərginlik artdıqca, bu cür hadisələrin sayı arta bilər. Azərbaycan vətəndaşlarının Amerika səfərlərində ehtiyatlı olmaları və təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl etmələri tövsiyə olunur.

... Amerika Birləşmiş Ştatlarında siyasi terrorun tarixi və müasir dövrdəki vəziyyəti göstərir ki, demokratik prinsiplərə sadiq qalan bu ölkədə belə, siyasi zorakılıq hallarının qarşısını almaq çətindir. Bu hadisələrin araşdırılması və günahkarların cəzalandırılması demokratik cəmiyyətin əsas prinsiplərindən biridir və ABŞ-da bu məsələdə daha ciddi addımlar atılmalıdır.

Donald Trumpa qarşı edilən sui-qəsd cəhdi, Amerikanın siyasi həyatında baş verən digər terror aktları kimi, siyasi zorakılığın və məhkəmə resurslarından sui-istifadənin bir göstəricisidir. Bu cür hadisələr, Amerika siyasi sisteminin şəffaflığını və ədalətliliyini sual altına qoyur. Gələcəkdə bu kimi halların qarşısını almaq üçün daha ciddi tədbirlər görülməlidir./milli.az/